استماع تلاوت قرآنیکی از ادب‌های تلاوت قرآن، گوش دادن و سکوت هنگام شنیدن آیات کلام الله است. ۱ - استماع صوت قرآنوقتی کسی قرآن می‌خواند و یا از رادیو، ضبط صوت و دستگاه پخش قرآن پخش می‌شود، کسانی که صدای قرآن را می‌شنوند شایسته است به قرآن گوش فرا دارند و سکوت را رعایت کنند. زیرا این دستور خداوند است که در قرآن کریم آمده است: «و اذا قرئ القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون». «هنگامی که قرآن خوانده می‌شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید؛ شاید که مشمول رحمت خدا شوید». ۲ - امر خداوند هنگام قرائت قرآنخداوند در این آیه مردم را هنگام قرائت قرآن به دو چیز امر کرده است: استماع و انصات. ۲.۱ - معنای استماعاستماع: به معنی شنیدن است در حالی که به معنا و مفهوم کلام نیز توجه شود. یعنی شنیدن با میل قلبی. ۲.۲ - معنای انصاتانصات: به معنی سکوتی است که همراه با توجه به گفتار الهی باشد. بنابراین همه مسلمانان وظیفه دارند هنگام تلاوت قرآن به آیات الهی کاملا گوش فرا دهند و ساکت باشند و در این حال به معانی آیاتی که تلاوت می‌شود توجه کنند. در این صورت مشمول رحمت خداوند می‌گردند و بر ایمانشان افزوده می‌شود. ۳ - تذکرتذکر این نکته به همه دوستداران قرآن ضروری است؛ دیده می‌شود گاهی وقت‌ها رادیو یا ضبط صوت قرآن پخش می‌کند و افراد در همان حالی که به قرآن گوش می‌دهند با یکدیگر صحبت می‌کنند و یا در جلسات قرآنی، شرکت کنندگان مشغول صحبت‌های غیر ضروری و نابجا هستند. مواردی از این قبیل، خلاف ادب قرآن است. در چنین مواردی باید یکی از دو کار را انتخاب کرد؛ یا قرآن استماع کرد و یا به کار دیگر پرداخت. ۴ - فضیلت استماع قرآنتوفیق بعضی از عبادت‌ها نصیب همة انسان‌ها نمی‌شود برای این که از پاداش فراوان آن اطلاعی ندارد. از جملة این عبادت‌ها استماع قرآن کریم است. در زمینه فضیلت استماع کلام خدا از امام چهارم زین العابدین (علیه‌السّلام) روایتی رسیده است که فرمود: «من استمع حرفا من کتاب الله عزوجل من غیر قرائة کتب الله له حسنة و محاعنه سیئة و رفع له درجة». «کسی که حرفی از کتاب خدا را بشنود بدون اینکه خود قرائت کند خداوند برایش حسنه‌ای می‌نویسد و یکی از گناهان او را محو می‌کند و مقام او را یک درجه بالا می‌برد». ۵ - جایگاه استماع قرآنوقتی فقط شنیدن آیات الهی چنین اجر و پاداشی دارد چرا بعضی از ماها خود را از آن محروم می‌کنیم و در غفلت هستیم! استماع قرآن عبادتی است که نه تنها هیچ زحمتی ندارد بلکه انسان را سرشار از نشاط و آرامش روحی می‌نماید. توجه کنید؛ اگر فرزندی در خانه قرآن می‌خواند، پدر و مادر بعد از نماز، قرآن قرائت می‌کند یا در مجلس ترحیمی قرآن خوانده می‌شود و یا در جلسه و کلاس قرآن، آیات الهی تلاوت می‌شود، کسانی که آیات قرآن را گوش می‌دهند برای هر حرف آن پاداشی است، گناهی محو می‌شود و درجه‌ای به درجات معنوی انسان افزوده می‌شود. البته استماع باید همراه با توجه به معنی کلام خدا باشد. ۶ - نتیجه استماع و سکوتدر آیه ۲۰۴ سوره اعراف، نتیجه استماع و سکوت هنگام خواندن قرآن، برخورداری از رحمت الهی معرفی شده است. زیرا یکی از آثار استماع قرآن، افزایش ایمان است. چنانکه در نگهداری ایمان نیز سهم زیادی دارد. برای این که گوش فرا دادن به قرآن موجب می‌شود معانی آن به خوبی فهمیده شود، به اندرزها و دستورات و احکام قرآن عمل شود و در نتیجه ایمان انسان بیشتر گردد، و در نهایت، مورد لطف و رحمت الهی قرار گیرد. از این رو خداوند وقتی مؤمنان حقیقی را توصیف می‌کند چنین می‌فرماید: «و اذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایمانا» انما المؤمنون الذین اذا ذکر الله وجلت قلوبهم و اذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایمانا و علی ربهم یتوکلون. هنگامی که آیات خدا بر آنها تلاوت شود، ایمانشان فزونتر می‌گردد. ۷ - تذکر مهممعمولا هنگام قرائت قاریان برجسته، افراد حاضر در مجلس اذکاری را بر زبان جاری می‌کنند که شامل تکبیر، تهلیل، تحمید و تنزیه خداوند و... است. این اذکار نوعی واکنش در برابر قرائت قاری قرآن است و از دو چیز سرچشمه می‌گیرد: ۷.۱ - تاثیر آیات در شنوندهوقتی قاری، قرآن تلاوت می‌کند شنونده چنان تحت تاثیر قرار می‌گیرد که ناخودآگاه ذکری متناسب با آیه از دهانش خارج می‌شود. این به خاطر توجه شنونده به معنا و پیام آیات تلاوت شده است. ۷.۲ - ویژگی‌های تلاوتگاهی از وقت‌ها قاری که قرآن تلاوت می‌کند برجستگی خاصی (مانند صدای زیبا، لحن فصیح، محزون خواندن و توجه به معانی آیات در قرائت) دارد، مستمع تحت تاثیر این ویژگی‌ها، قاری قرآن را تحسین می‌کند. سخن در این است که گفتن اذکار، تکبیرها و تحسین‌ها باید با ادب استماع و سکوت سازگار باشد. یعنی شنونده در اثر تاثیرپذیری از تلاوت قرآن چنین اذکاری را بر زبان جاری کند و ساختگی نباشد. ثانیا با صدای متعارف (نه بلند و فریادگونه)، با وقار و طمانینه همراه باشد. اگر در گفتن اذکار این ویژگی‌ها رعایت نشود موجب حواس‌پرتی حاضران شده و نمی‌توانند از آیات قرآن بهره‌برداری لازم را بنمایند. از طرفی موجب بی‌احترامی به قرآن است، زیرا ادب استماع و سکوت را مراعات نکرده‌اند. ۸ - پانویس
۹ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «استماع تلاوت قرآن». |